Bij het aanleren van complexe nieuwe vaardigheden is het soms handig om deze op te splitsen in kleinere, meer haalbare stappen. Vaak gaat het dan om vaardigheden die aan elkaar geschakeld zijn op het gebied van zelfredzaamheid en zelfstandigheid. In deze korte blog nemen we het voorbeeld van tanden poetsen.
Allereerst moet er een zogenaamde taakanalyse worden gemaakt. Hiermee gaan we het volledige proces van tanden poetsen op splitsen in een reeks kleinere stappen. Tanden poetsen zou bijvoorbeeld worden opgesplitst in de stappen: pakken tandenborstel uit houder, voorspoelen tandenborstel, pakken tandpasta, tube tandpasta open draaien, tandpasta op tandenborstel doen, tube tandpasta afsluiten, tandenborstel in de mond steken, poetsen onder, poetsen boven, poetsen links, poetsen rechts, poetsen voor, poetsen achter, kraan openen, water in glas doen, glas naar mond doen, water innemen en spoelen, water uitspugen, tandenborstel naspoelen, tandenborstel weer in houder zetten, mond afdrogen. Zo zie je al dat een heel complex proces kan worden teruggebracht naar ruim 20 deelstapjes die als een ketting met elkaar verbonden zijn. Het maken van een goede taakanalyse is enorm belangrijk. Liever wat stapjes teveel dan te weinig. En probeer te oefenen in een omgeving die altijd hetzelfde is ingericht en waar alles op de plaats staat waar het hoort. En kom je er tijdens het proces achter dat een taakanalyse niet lekker loopt dan pas je hem aan.
Soms is het ook handig om de stapjes visueel te maken met bijvoorbeeld PECS of foto’s die het hele proces weergeven. Dit als een soort van visuele ondersteuning. Datzelfde kan gelden voor een timer die je kunt gebruiken bij het poetsen met een gewone tandenborstel. Een elektrische tandenborstel geeft zelf een signaal dat het poetsen klaar is.
Als de taakanalyse gereed is kun je gaan beginnen met het aanleren van de vaardigheid door gebruik te maken van forward chaining of backward chaining. Bij forward chaining ga je de eerste stap oefenen en vervolgens tot deze zelfstandig gedaan kan worden een stapje toevoegen. Bij backward chaining begin je juist met de laatste stap. Het proces van tanden poetsen wordt vaak aangepakt met backward chaining. Het kind leert dan zelf de mond na te drogen. Je kunt het kind nog een beetje helpen (fysiek of verbaal prompten) maar als het zelfstandig lukt dan moet het kind veel sociale beloningen krijgen. “Yes je kunt het!” Het kind krijgt een succeservaring. En hopelijk ook plezier in de activiteit. Want met plezier lukt alles beter! Het is nu tijd om de voorlaatste stap “tandenborstel in de houder zetten” aanleren. Als het kind volledig zelfstandig het proces van tanden poetsen onder de knie heeft kun je zelfs gaan “saboteren”. Door bijvoorbeeld de tandpasta ergens anders neer te leggen of geen handdoek neer te hangen. Of oefenen in andere omgevingen zoals bij opa en oma of op de camping. Dan gaat het kind generaliseren. Maar dat gaat voor nu nog wat te ver.
Een taakanalyse geeft trouwens ook handvatten om te zien waar het kind problemen heeft en en aan welke gebieden moet worden gewerkt. Misschien kan het kind de tandpasta niet uitknijpen of de poetsbeweging niet maken. Dat is wat uiteindelijk zijn of haar onafhankelijkheid belemmert. We kunnen dan hiervoor een nieuwe taakanalyse maken en een apart programma opzetten om deze vaardigheid aan te leren. Uiteindelijk gaat het om het bevorderen van onafhankelijkheid voor het kind en een taakanalyse is een geweldige manier om dit te doen!